Ellen Giebels is professor in de Psychologie van Conflict en Veiligheid aan de Universiteit Twente en één van de taskforce leden van NeurolabNL, binnen het thema Veiligheid. Wij spraken Ellen o.a. over het gebruik van nieuwe technologieën die kunnen worden toegepast bij conflictprocessen waardoor deze beter begrepen en gehanteerd kunnen worden.

Achtergrond

Ellen is de Vice Dean van Onderzoek bij de Faculteit Behavioural, Management, and Social Sciences van de Universiteit van Twente. In 2012 heeft Ellen de Rubin Award gekregen, een prijs voor onderzoek naar complexe maatschappelijke problemen. Ellen heeft bijgedragen aan de Nationale Evaluatie Overheidsoptreden vlucht MH17, was voorzitter van de commissie Sociale Veiligheid bij Defensie, en is bestuurslid bij het Instituut Mijnbouwschade Groningen. Bij de politieacademie draagt Ellen bij aan de opleiding van onderhandelaars die ingezet worden bij bijvoorbeeld gijzelingen en ontvoeringen. In haar lessen geeft zij bijvoorbeeld inzicht in het perspectief van de slachtoffers en hoe deze kan bijdragen aan het effectiever inzetten van verschillende onderhandelingsstrategieën. Dit perspectief komt voort uit diepte-interviews met slachtoffers over hoe zij de onderhandelingssituatie ervaren hebben.

Kun je iets vertellen over je huidige onderzoek?

Afbeelding 1: Ellen Geibels met Eye Tracker. Enschede Utwente Gallery Tech4people Designlab opening. ©foto eric brinkhorst

Aan de Universiteit Twente richt het conflictonderzoek zich op nieuwe technologieën om het vakgebied verder te ontwikkelen. Met gebruik van mobiele Tobii Technology (een “gewone” bril met een eye-tracking functie, zie afbeelding 1) heeft een van mijn promovendi, Florian Bonensteffen, bijvoorbeeld onderzocht hoe slachtoffers van misdrijven de oprechtheid van een excuus van daders in een bemiddelingsgesprek bepalen. Zo’n excuus is zeer belangrijk voor de verwerking van beide partijen. Wat in deze situatie cruciaal is, is dat het excuus als oprecht wordt ervaren. Met behulp van eye-tracking kan gemeten worden hoe mensen een excuus ontvangen en waarop ze letten. De studie laat zien dat mensen naar ogen en wenkbrauwen kijken om de oprechtheid van het excuus vast te stellen en dat daarbij het mensbeeld van de ontvanger van een excuus een cruciale rol speelt. Bijvoorbeeld, als de ontvanger gelooft dat daders een tweede kans verdienen dan blijkt dat, hoe langer zij fixeren op de ogen en wenkbrauwen, hoe sterker hun overtuiging is dat het excuus oprecht was. Als de ontvanger een minder positief mensbeeld heeft, dan is het tegenovergestelde waar. Kortom, hoe langer de ontvanger naar de ogen en wenkbrauwen kijkt van de dader tijdens een excuus, hoe meer hun mensbeeld wordt bevestigd. Dit is een mooi en interessant voorbeeld van hoe technologie het onderzoek naar conflictprocessen kan bevorderen.

Kun je meer vertellen over de opleiding voor onderhandelaars?

Situaties waarbij politieonderhandelaars worden ingezet gaan altijd over mensenlevens. Het onderzoek is gericht op slachtoffers die vastgehouden, gegijzeld, of ontvoerd zijn geweest om zo te ontdekken wat er verbeterd kan worden bij het opleiden van de onderhandelaars. Zo zijn er soms slachtoffers waar onderhandelaars van nature beschermend naar willen optreden, maar er kunnen ook slachtoffers zijn die zij als lastig ervaren. Onafhankelijk van die affiniteit is het altijd hun eerste prioriteit om te zorgen dat de gegijzelden er levend uitkomen. Daarom is het belangrijk om de onderhandelaars verschillende perspectieven te presenteren om op die manier hen te laten reflecteren op hun aanpak. Het proberen de andere partij te begrijpen door “sensemaking”, ook als het geen slachtoffers zijn maar daders, is een cruciale vaardigheid van onderhandelaars.

Wat is de rol van technologie binnen conflictpsychologisch onderzoek?

In de samenleving maar ook binnen onderzoek is technologie niet meer weg te denken. Menselijke interacties lopen steeds meer via telefoon en beeld, i.p.v. face-to-face, en dit brengt veel gevolgen met zich mee. Bijvoorbeeld, via telefoon of beeld kun je minder goed aanvoelen wat er precies speelt bij je gesprekspartner, en dit is juist in dit veld belangrijk. Als wij kijken naar dader-slachtoffer bemiddeling dan is één van de grootste bezwaren dat veel slachtoffers het vervelend vinden om fysiek in de buurt te zijn van de dader. Interactie via nieuwe technologie kan die bezwaren juist wegnemen.

Een andere interessante bevinding die wij zien nu we meer onderzoek doen met technologie, is dat het regelmatig blijkt dat er een discrepantie is tussen wat mensen subjectief aangeven tijdens onderzoek en wat bij hen wordt gemeten. Bijvoorbeeld, onderzoekers kunnen aan de hand van de hartslag meten dat iemand stress ervaart terwijl de persoon zelf aangeeft op dat moment geen stress te voelen. De vraag is “wat betekent dit?”. Dit is een puzzel die in de toekomst verder uitgezocht moet worden.

Hoe ziet de toekomst van conflictpsychologie eruit?

Mijn hoop is dat in de toekomst conflictonderzoek steeds meer naar de praktijk beweegt, bijvoorbeeld met behulp van onze ExperiVan (zie afbeelding 2).

Afbeelding 2: ExperiVan van de Universiteit van Twente

Veel onderzoek waarop we onze kennis baseren is gedaan in het lab, maar daar staat niet zo veel op het spel als bij conflicten in de praktijk. Mensen voelen zich snel persoonlijk geraakt in een conflict en daardoor kan het ook snel escaleren. Dergelijke conflictdynamieken zijn dus in een lab minder goed na te bootsen.  Het is daarom belangrijk dat veldonderzoek gedaan wordt. In de toekomst willen we de fundamenten dieper onderzoeken: wat gebeurt er in de hersenen van mensen tijdens een conflict en wat gebeurt er als een conflict ontstaat en zich voortzet? Met behulp van ambulante technologie kunnen real-time conflicten digitaal worden vastgelegd en over langere perioden worden bekeken.

Wij leven in een tijd van conflict en crises; denk bijvoorbeeld aan de huidige COVID-19 pandemie, de klimaatcrisis of de Groningen gascrisis. Binnen deze crises wordt onderzoek gedaan naar de verhouding tussen overheid en burger, zogenoemde asymmetrische conflicten. Vertrouwen is ook hier een cruciale factor voor het constructief omgaan met conflict. Daarom kijken wij naar hoe het vertrouwen van de burgers in de overheid (en vice versa!) zich ontwikkelt en hoe dat vertrouwen verbeterd of hersteld kan worden.

Interview van Sara Hondmann en Ellen Giebels