Karin Roelofs is professor in de Experimentele Psychopathologie aan het Behavioural Science Institute (BSI) van de Radboud Universiteit in Nijmegen en voorzitter van de onderzoeksgroep Affective Neuroscience aan het Donders Institute for Cognitive Neuroimaging. Zij is één van de taskforceleden van NeurolabNL binnen het thema Gezondheid. Wij spraken Karin over haar onderzoek naar stressreacties en de implicaties.

Achtergrond
Met haar onderzoeksgroep beoogt zij vraagstukken te beantwoorden omtrent emotiecontrole en gedrag in stressvolle situaties. Wat maakt dat de ene persoon verstijft (‘freezed’), de ander het gevaar juist opzoekt (‘fight’), en een ander direct vlucht (‘flight’)? En hoe beïnvloedt dat de weerbaarheid van een persoon? Door het combineren van verschillende neurale technieken (fMRI, TMS, MEG) met objectieve gedragsevaluaties en hormooninterventies in gezonde en klinische groepen probeert zij hier antwoord op te geven. Karin Roelofs is verkozen tot lid van Academia Europaea (AE) en haar onderzoek wordt gefinancierd door verschillende Europese (ERC-consolidator, Horizon2020) en Nederlandse (NWO: VICI, Creatieve Industrie en Crossover) subsidies. Ze is tevens geregistreerd GZ-psycholoog.

Waarom is onderzoek naar onderliggende mechanismen van stressreacties belangrijk?
De wijze waarop onze hersenen omgaan met acute dreiging, de zogenaamde ‘defensieve freeze-fight-flight cascade’, bepaalt niet alleen of we een goede beslissing nemen op het moment zelf, maar tevens of we op de lange termijn weerbaar zijn of juist klachten ontwikkelen. Uit onderzoek bij kinderen die helemaal geen freezing reactie op jonge leeftijd lieten zien bleek dat zij op latere leeftijd meer depressieve- en angstklachten ontwikkelden. Ander onderzoek laat juist zien dat freezing heel adaptief kan zijn in bedreigende situaties; als het niet te lang duurt helpt het juist om sneller en beter te reageren. Deze acute stress-reacties zeggen dus veel over weerbaarheid. Tot voor kort hadden we echter geen goede objectieve maten om die hele primaire freeze-fight-flight reacties in mensen te meten. Dankzij vergelijkend onderzoek in dieren en mensen hebben we fundamentele kennis om kunnen zetten in objectieve tools om deze gedragingen in mensen te meten. Door mensen vervolgens langdurig te volgen kunnen we steeds beter de ontwikkeling van klachten voorspellen. Bovendien kunnen we interventies verbeteren. Daarin ligt de maatschappelijke impact van fundamenteel onderzoek naar stress.

Kun je iets vertellen over belangrijke bevindingen uit je onderzoek?
In onze onderzoekslijn spelen hormonen een belangrijke rol. We onderzoeken wat er gebeurt met stressreacties als gevolg van hormonen. Zo lijken mensen die sterkere ‘flight’ of ‘freeze’ reacties laten zien minder testosteron aan te maken, en mensen die sterkere ‘fight’ reacties laten zien juist meer testosteron te hebben. Dergelijke patronen zien we uitvergroot terug in klinische groepen: Hoge testosteron niveau’s spelen een rol bij verminderde controle over fight gedrag in psychopaten. En in angstpatiënten zien we juist dat lage testosteron niveau’s samenhangen met sterkere vermijding ofwel flight. Ook zien we deze patronen in mensen die veel met stressvolle situaties te maken hebben, zoals politieagenten. Dankzij een langlopend onderzoek onder politieagenten zijn we nu beter in staat te voorspellen wie weerbaar is tegen de vele traumatische gebeurtenissen waaraan zij worden blootgesteld. Bovendien hebben we hormonale en neurale stimulatiemethoden ontwikkeld om de controle over primaire emotionele acties te verbeteren.

Wat zijn je ambities met dit onderzoek? Hoe ziet de toekomst van onderzoek naar emotiecontrole en stressreacties eruit?
Door beter inzicht in de neurale en hormonale mechanismen van emotie-controle hopen wij steeds betere interventies te ontwikkelen om emotiecontrole verbeteren en mensen meer weerbaar te maken. We onderzoeken op het moment bijvoorbeeld of het nut heeft om hormonen toe te dienen om de effectiviteit van therapie bij angstpatiënten te vergroten. Ook onderzoeken we in politieagenten of ze dankzij ‘real time biofeedback’ beter worden in het nemen van beslissingen, zoals fight-or-flight beslissingen onder acute druk. We toetsen dit nu in een virtuele omgeving (VR). Hiermee hopen we niet alleen hun acute stress-reacties te verbeteren maar tevens hun weerbaarheid op de lange termijn.

Foto: Dick van Aalst
Infographic: Studio Lakmoes