Sociale skills: meer dan ‘Stop, hou op!’

Door: Neeltje van den Bedem, onderzoeker bij NeuroLabNL.

Er zijn veel programma’s op de markt die proberen de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen te bevorderen. Het is heel goed kinderen hierin te begeleiden zodat ze leren hun eigen en andermans emoties te herkennen, te begrijpen en hierop te reageren in contact met anderen. Hierdoor kunnen kinderen beter samenspelen met andere kinderen en zelfstandig conflicten oplossen. Soms schiet de methode echter zijn doel voorbij. Als kinderen te simpele oplossingen krijgen aangeboden in plaats van een rijk scala aan mogelijkheden, kunnen dergelijke programma’s onbedoelde negatieve effecten hebben.

Onbedoelde effecten

Mijn dochter kwam op een dag thuis met de frase: ‘Stop hou op! Ik vind het niet leuk!’ Zij gebruikte dit toen een neefje haar een duw gaf. Dit zou je een ‘gepaste reactie’ kunnen noemen waarin de frase haar helpt duidelijk grenzen aan te geven. Maar even later gebruikte ze hetzelfde zinnetje ook toen haar broer iets pakte waar zij ook mee wilde spelen en toen hij voorstelde iets te gaan spelen waar zij geen zin in had. De frase was onderhevig aan inflatie. En hij maakte veel ruzie los tussen kinderen. Want stel je voor: je bent met iemand aan het spelen en hij zegt opeens: ‘stop hou op!’. Dat nodigt niet uit tot onderhandelen. Het vertelt je niets over wat een kind wél wil en je wordt er ook niet bepaald vrolijk van.

Je wilt graag dat kinderen leren hun grenzen aan te geven in situaties waar zij zich bedreigd of aangevallen voelen. Door je emoties uit te spreken of te laten zien, weten anderen of zij door moeten gaan of op moeten houden. Het is echter pas het allereerste stapje in de ontwikkeling van emotieherkenning en emotie communicatie. Het vertelt niet wat een kind precies voelt: is het bang, verdrietig, boos, jaloers, gefrustreerd, zenuwachtig? En ook niet de reden van deze emotie: is het doordat een ander kind iets afpakt, iets anders wil spelen, onaardig kijkt, je pijn doet? Daarom is de frase nu uitgebreid naar ‘Stop hou op! Ik vind het niet leuk dat je….”Dit geeft andere kinderen al iets meer aanknopingspunten wat ze níet moeten doen. Maar, het vertelt anderen nog niets over wat ze wél kunnen doen en nodigt niet uit tot verder overleggen, onderhandelen en oplossen van een conflict. ‘Stop hou op’ is een redmiddel voor als kinderen het echt niet meer weten.

Emoties herkennen en benoemen

In plaats van een simplistische zin met een simplistische oplossing, zouden kinderen juist meer oplossingen aangereikt moeten krijgen om aan te geven wat ze wél willen: wil je je speelgoed terug, een andere regel, of iets anders doen? Kinderen moeten leren te verwoorden wat ze graag zouden willen en waarom. Daarmee leren ze hun emoties te gebruiken in de communicatie. Je emotie vertelt jou dat er iets belangrijk is en wat je graag zou willen¹. Door dit bij jezelf te herkennen en te uiten naar de omgeving heb je meer kans dat dit ook gaat gebeuren. Tenminste, als je bij het uiten van de emoties ook rekening houdt met anderen en met sociale omgangsvormen. Daarom moet je kinderen coachen tijdens samenspel en benoemen wat ze kunnen doen om hun eigen wensen duidelijk te maken, voor zichzelf op te komen én rekening te houden met de ander.

Jong geleerd is oud gedaan

De ontwikkeling van sociale en emotionele vaardigheden is een doorgaande ontwikkeling die afhankelijk is van oefening in sociaal contact². Onderzoek laat zien dat kinderen sociaal vaardiger zijn als ouders meer praten over emoties met hun kind, uitleg geven over wie wat voelt en waarom en samen met kinderen nadenken over goede manieren om problemen op te lossen. Hoe rijker de gesprekken over emoties, hoe beter^3,4. Kinderen die beter begrip hebben van hun eigen en andermans emoties zijn vervolgens populairder bij andere kinderen om mee samen te spelen^5,6. In dit samenspel kunnen kinderen vervolgens weer hun sociaal-emotionele vaardigheden vergroten. Daarmee is het een zelfversterkend proces: sociaal vaardige kinderen vinden vaak makkelijker vrienden en leren meer in dit sociale contact, waardoor ze nog populairder worden bij anderen ^7,8. Daarom is het belangrijk kinderen al op jonge leeftijd te ondersteunen bij de ontwikkeling van emotionele en sociale vaardigheden, zodat zij de kans hebben met en van andere kinderen te leren. Zeker kinderen die nog minder vaardig zijn in het contact met anderen moeten daarom geholpen worden, zodat zij niet een verdere achterstand oplopen. Bij deze ondersteuning is het echter belangrijk in te zetten op het hoogst haalbare: een verfijnd begrip van eigen en andermans emoties en verschillende strategieën om met eigen en andermans emoties om te gaan en problemen op te lossen. Hiervoor moeten kinderen geen one-liners zoals ‘Stop hou op’ leren, maar moeten zij leren hun emoties onder woorden te brengen en samen met andere kinderen op zoek te gaan naar oplossingen.

 

Referenties

1) Frijda, N. (1986). The emotions. Cambridge: Cambridge University Press.

2) Schaffer, H. R. (1996). Social development. Malden, MA: Blackwell.

3) Dunn, J., Brown, J., & Beardsall, L. (1991). Family talk about feeling states and children’s later understanding of others’ emotions. Developmental Psychology, 27(3), 448–455.

4) Denham, S. A., & Auerbach, S. (1995). Mother–child dialogue about emotions and preschoolers’ emotional competence. Genetic Social and General Psychology Monograph, 121, 311–337.

5) Eisenberg, N., Fabes, R. A., Bernzweig, J., Karbon, M., Poulin, R., & Hanish, L. (1993). The relations of emotionality and regulation to preschoolers’ social skills and sociometric status. Child Development, 64(5), 1418–1438.

6) Longobardi, E., Spataro, P., Frigerio, A., & Rescorla, L. (2016). Language and social competence in typically developing children and late talkers between 18 and 35 months of age. Early Child Development and Care, 186(3), 436–452.

7) Veiga, G., de Leng, W., Cachucho, R., Ketelaar, L., Kok, J. N., Knobbe, A., . . . Rieffe, C. (2017). Social competence at the playground: Preschoolers during recess. Infant and Child Development, 26(1), e1957.

8) Von Salisch, M., & Zeman, J. L. (2017). Pathways to reciprocated friendships: A cross-lagged panel study on young adolescents’ anger regulation towards friends. Journal of Youth and Adolescence, 47, 673–687. https://doi.org/10.1007/s10964-017-0683-7